Vandaag wil ik schrijven over een onderwerp dat me nauw aan het hart ligt. Naast UV-bescherming natuurlijk! :)
Dit gaat over het reinigen van de huid. Preciezer gezegd, over het goed reinigen ervan en waar je op moet letten. Zodat je huid echt de best mogelijke verzorging krijgt die je kunt geven. Het gaat dus over oppervlakteactieve stoffen, hun gebruik als reinigingsmiddelen, en ik zal ook kort ingaan op hun secundaire rol: oppervlakteactieve stoffen als emulgatoren.
Velen van jullie vragen zich misschien af wat oppervlakteactieve stoffen eigenlijk zijn, wat hun effect op de huid is en of oppervlakteactieve stoffen zelfs gevaarlijk kunnen zijn?
Daarom geef ik je 6 feiten over oppervlakteactieve stoffen die je moet weten om je schoonmaakproducten beter te begrijpen en in de toekomst de juiste te kiezen! 3 ervan vind je in deel 1. Laten we beginnen!
#1 Oppervlakteactieve stoffen zijn amfifiele stoffen
Afbeelding 1
"Amfifiel", vraagt u zich af? Amfifiel betekent dat het molecuul een deel heeft – in dit geval noemen we het de "kop" – dat gedijt in waterachtige stoffen, of zelfs in water zelf. Het andere deel van het molecuul, de "rest", houdt van vetten en olieachtige stoffen. Afhankelijk van de lading van de kop en hoe groter het verschil tussen de kop en de rest, hoe polairder en actiever de oppervlakteactieve stof.
Deze eigenschap is ook verantwoordelijk voor de toepassingen en werkingswijze. In Heinz Knieriemen's kritische gids voor cosmetische ingrediënten vond ik een fantastische vergelijking. Knieriemen beschrijft oppervlakteactieve stoffen als de onbezongen helden van cosmetica. (1) Naar mijn mening is dit een absoluut passende term die recht doet aan de talrijke toepassingen van oppervlakteactieve stoffen. Je vindt oppervlakteactieve stoffen in zepen, shampoos en reinigingsproducten voor de huid, maar ook voor huishoudelijk gebruik. En we gebruiken ze bij het mengen van crèmes.
# 2 Oppervlakteactieve stoffen werken als wasmiddelen en emulgatoren
Afbeelding 2
Omdat oppervlakteactieve stoffen (van het Latijnse "tensus" = uitgerekt -> oppervlaktespanning verlagen) zowel vet als water aantrekken, kunnen ze deze twee stoffen aan elkaar binden, die elkaar anders zouden afstoten. Ik denk altijd aan saladedressing. Schudden of roeren, als je de dressing een tijdje laat staan, scheidt de olie zich altijd af. Om een gladde, egale vloeistof te krijgen, heb je een oppervlakteactieve stof/emulgator nodig om de oppervlaktespanning van de stoffen te verlagen. Maar laten we dat buiten de salade laten. :)
Een emulgator is essentieel in crèmes. We hebben een stof nodig die bijvoorbeeld plantaardige oliën, zoals onze arganolie, combineert met in water oplosbare actieve ingrediënten zoals hyaluronzuur. Ta-da! – wie had dat gedacht? Dat is wat de hardwerkende oppervlakteactieve stoffen doen.
Ze steken als het ware hun kop in het hyaluronzuur, waarna de rest van de structuur de arganolie grijpt, inkapselt in kleine bolletjes (zie figuur 2) en deze over de hele massa verdeelt. Dit zijn de zogenaamde micellen. Meer hierover later in dit artikel.
Zo wordt een crème gemaakt. Er zijn olie-in-water-emulgatoren en ook water-in-olie-emulgatoren. Als je wilt, kan ik daar een apart artikel over schrijven. Laat me weten waar je interesse in hebt!
Ja, en omdat oppervlakteactieve stoffen zo goed mengen, worden ze ook beschouwd als uitstekende reinigingsmiddelen. Ze helpen water in feite om vettig vuil en make-up van ons gezicht te verwijderen. Natuurlijk doen ze dit in de keuken, de wasmachine, enzovoort. Net als arganolie vangen ze vuildeeltjes op en verspreiden ze die in het waswater. Best cool, vind ik.
#3 Oppervlakteactieve stoffen verschillen vooral in hun waterminnende “kop”
Afbeelding 3
Zoals je in figuur 3 kunt zien, dragen sommige hydrofiele uiteinden elektrische ladingen, terwijl andere dat niet doen. Deze ladingen bepalen hoe goed de oppervlakteactieve stof oplost in water, de pH-waarde en dus de effectiviteit. Bovendien bepaalt deze lading ook hoe sterk, en dus hoe agressief, een oppervlakteactieve stof is voor onze huid en het milieu!
Er zijn
- anionische oppervlakteactieve stoffen
- kationische oppervlakteactieve stoffen
- amfotere oppervlakteactieve stoffen
- neutrale/niet-ionische oppervlakteactieve stoffen
Om er niet omheen te draaien, heb ik wat plaatjes en tekeningen voor je gemaakt. Ik hoop dat ze makkelijk te begrijpen zijn en je helpen de kenmerken van onze kleine helpers beter te begrijpen.
Anionische oppervlakteactieve stoffen
Afbeelding 3.1
Negatief geladen oppervlakteactieve stoffen hebben de hoogste reinigingskracht en worden aangetroffen in veel schuimende reinigingsmiddelen en gels. Een veelvoorkomend voorbeeld is natriumlaurethsulfaat! Figuur 3.1 laat zien hoe de naam is afgeleid.
Sulfaten behoren tot de meest agressieve oppervlakteactieve stoffen. Ze beperken zich niet tot de natuurlijke oliën van je huid en tasten zo je beschermende zuurmantel aan. Ze creëren een opening voor bacteriën en ongewenste vreemde stoffen. Daardoor worden ze ervan verdacht allergieën, een droge huid, broos haar en een schilferige hoofdhuid te veroorzaken. (3)
OPMERKING: Anionische oppervlakteactieve stoffen kunt u doorgaans herkennen aan de term ‘natrium’ (het tegenion voor de negatieve lading) en oppervlakteactieve stoffen als ‘sulfaat’ kunt u over het algemeen beter vermijden.
Er zijn echter ook niet-ionogene oppervlakteactieve stoffen, zoals dinatriumcocoylglutamaat, die wat milder zijn en daardoor beter verdragen worden. Uiteindelijk hangt het altijd af van de gewenste reinigingskracht van het product. Het belangrijkste is dat u weet waar u mee te maken heeft. De uiteindelijke beslissing is aan u!
Wat ik me nu echter afvraag: heeft onze huid echt zo'n sterke reiniging nodig? Een gezonde huid heeft immers een uitstekende zelfregulatie. Het is een autonoom orgaan. We willen er alles aan doen om ervoor te zorgen dat de huid haar functies en vooral haar vermogens ongehinderd kan uitvoeren.
Natuurlijk veranderen invloeden van buitenaf en laat onze levensstijl vaak sporen na. Daarom is het des te belangrijker om irriterende stoffen zoveel mogelijk te vermijden en de gezondheid van de huid serieus te nemen.
Over gezondheid gesproken, ook de gezondheid van ons milieu speelt een belangrijke rol, vooral in het kader van oppervlakteactieve stoffen. Daarover later meer.
De zeep
Anionische oppervlakteactieve stoffen omvatten ook gewone oppervlakteactieve stoffen in zeep. Ze worden geproduceerd tijdens de afbraak van vetten, zoals kokosolie, met behulp van een alkali. Dit proces, ook wel verzeping genoemd, produceert een kalium- of natriumzout van het oorspronkelijke vetzuur.
Zeep is niet ideaal voor onze huid. Het zorgt ervoor dat de huid opzwelt en de beschermende zuurmantel aantast. De relatief hoge pH-waarde van 7-8 is daar ook debet aan. (3)
Bij het handen wassen is echter vaak een hoge reinigingskracht gewenst, daarom kiezen mensen vaak voor beproefde zeep. Deze is bovendien gemakkelijk biologisch afbreekbaar.
Kationische oppervlakteactieve stoffen
Afbeelding 3.2
Ammoniumverbindingen hebben hier de voorkeur om de positieve lading van kationogene oppervlakteactieve stoffen te behouden. Het tegenion is vaak het chloride-anion. Aangezien kationogene oppervlakteactieve stoffen doorgaans niet als wasmiddel worden gebruikt, maar eerder in shampoos en conditioners om te voorkomen dat het haar na het wassen pluizig wordt, laat ik ze hier enigszins buiten beschouwing.
Cetrimoniumchloride zou een voorbeeld zijn van een INCI. (2)
Neutrale/niet-ionische oppervlakteactieve stoffen
Afbeelding 3.3
Neutrale oppervlakteactieve stoffen zijn, zoals de naam al doet vermoeden, gratis. Dit maakt ze zeer mild en huidvriendelijk. Ze produceren echter ook weinig schuim. Ze bevatten een aantal oppervlakteactieve stoffen met chemisch klinkende namen.
Vetzuurethanolamiden, vetalcoholethoxylaten, macrogolvetzuuresters (PEG) en alkylpolyglycosiden.
Alkylpolyglycosiden zijn hier mijn favorieten. Ze worden ook wel suikersurfactanten genoemd, omdat hun hydrofiele kop uit een suikermolecuul bestaat. Ze hebben vrijwel geen invloed op de huidbarrière en verminderen de irritatie die andere surfactanten kunnen veroorzaken aanzienlijk. Ze verbeteren de kambaarheid, elasticiteit en treksterkte van droog haar. Echt topsurfactanten!
Je herkent ze vaak aan het grondwoord ‘glucoside’ of ‘sucrose’.
Amfotere oppervlakteactieve stoffen
Afbeelding 3.4
Deze groep oppervlakteactieve stoffen combineert de positieve eigenschappen van anionische en neutrale oppervlakteactieve stoffen. Ze zijn mild, maar hebben toch een goede reinigingskracht en zelfs een zeer acceptabel schuimend vermogen! Bovendien zijn ze gemakkelijk biologisch afbreekbaar. (2)
Je herkent ze aan de woordstam “Betaine” en “-ampho-”!
Betaïnes danken hun naam aan betaïne, een stof die qua structuur sterk lijkt op betaïne en afkomstig is van suikerbieten (Beta vulgaris). Ze worden vaak gebruikt in combinatie met anionische oppervlakteactieve stoffen om hun irriterende werking te verminderen en tegelijkertijd hun reinigende werking te behouden.
Nu ben je in ieder geval goed op de hoogte van de basisprincipes van oppervlakteactieve stoffen. In de volgende blogpost vind je meer informatie over micellen en hoe je je huid zacht maar effectief reinigt!
Neem tijd voor uzelf en wees goed voor uzelf!
Jouw Leonie
Bronnen
- Cosmetische ingrediënten van A tot Z, Heinz Knieriemen, 6e druk, 2005, AT Verlag Baden en München
- Persoonlijke verzorging en cosmetica, Sabine Ellsässer, 2e editie
- Gids voor de wereld van cosmetica, Esther Witte, 2e editie, 2019